Interpelacja nr 9845
do ministra sprawiedliwości
w sprawie uprawnień członka spółdzielni mieszkaniowej
Szanowny Panie Ministrze! Spółdzielnie-molochy liczące często kilkanaście tysięcy członków rozporządzają ogromnym majątkiem w sposób zupełnie niekontrolowany. Zaznaczyć należy, że majątek spółdzielni mieszkaniowej sfinansowany i wypracowany przez członków nie jest własnością zarządu ani tym bardziej rady nadzorczej, mimo to tylko tym organom przysługuje status pokrzywdzonych, choć szkody wyrządzone spółdzielni działaniami zarządu i rady nadzorczej bezpośrednio dotykają finansowo każdego członka spółdzielni np. w postaci przymusu wnoszenia zwiększonych opłat. Zaistniałe wskutek nieprawidłowości w zarządzaniu (np. ustawianie przetargów, zawyżanie cen robót) straty pokrywają wszyscy członkowie SM.
W związku z powyższym zwracam się z uprzejmą prośbą o udzielenie odpowiedzi na następujące pytania:
1. Czy członek spółdzielni mieszkaniowej lub członek rady nadzorczej posiadający spółdzielczy własnościowy tytuł do lokalu lub prawo własności lokalu może uzyskać status pokrzywdzonego w postępowaniu przed prokuraturą i przed sądami w przypadku, gdy zarząd SM poprzez niegospodarność wyrządził spółdzielni policzalną i znaczną szkodę majątkową?
2. Po spełnieniu jakich wymogów formalnych członek spółdzielni może uzyskać status pokrzywdzonego?
3. Jakie uprawnienia przysługują członkowi przy występowaniu przed prokuraturą i sądami w sprawach dotyczących niegospodarności i nadużycia uprawnień przez członków zarządu i rady nadzorczej?
Z poważaniem
Poseł Damian Raczkowski
Białystok, dnia 20 maja 2009 r.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
ODPOWIEDŹ:
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 9845
w sprawie uprawnień członka spółdzielni mieszkaniowej
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pana posła Damiana Raczkowskiego w sprawie uprawnień członka spółdzielni mieszkaniowej przesłaną pismem z dnia 3 czerwca 2009 r. (znak: SPS-023-9845/09) uprzejmie przedstawiam, co następuje.
Podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienia dotyczące spółdzielczości jest ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2003 r., Nr 188, poz. 1848, z późn. zm.).
Art. 2 powołanej ustawy stanowi, że działalność spółdzielni prowadzona jest w oparciu o jej przepisy, przepisy innych ustaw oraz zarejestrowanego statutu.
W myśl art. 3 majątek spółdzielni jest prywatną własnością jej członków. Zauważyć jednak należy, że przytoczone brzmienie przepisu nie odpowiada pojęciu własności w znaczeniu cywilnoprawnym. Użyte w nim bowiem wyrażenie ˝majątek˝ nie jest równoznaczne z określeniem ˝mienie˝ zawartym w przepisie art. 44 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.), który stanowi, iż na to pojęcie składają się obok własności także inne prawa majątkowe.
Sformułowanie użyte w art. 3 Prawa spółdzielczego rozumieć należy jako zakwalifikowanie własności spółdzielczej stanowiącej formę własności grupowej do typu własności prywatnej. Przepis ten nie przyznaje natomiast członkom spółdzielni bezpośredniego prawa do rozporządzania majątkiem spółdzielni w zakresie przyznanym właścicielowi przez przepis art. 140 Kodeksu cywilnego.
Podmiotem własności w znaczeniu cywilnoprawnym jest spółdzielnia jako osoba prawna, nie zaś poszczególni jej członkowie. Pogląd taki przedstawiany jest w orzecznictwie. Sąd Najwyższy, m.in. w uchwale z dnia 19 stycznia 1996 r. (III CZP 152/95, OSNC 1996, Nr 4, poz. 52), wskazał, że spółdzielnie, stając się z chwilą wpisania do rejestru osobami prawnymi, stają się podmiotami prawa cywilnego, w tym również prawa własności rzeczy i wykonują to prawo w granicach określonych przez art. 140 K.c.
W uchwale z 6 lutego 1996 r. (III CZP 4/96, OSNC 1996, Nr 4, poz. 58) Sąd Najwyższy podniósł, że art. 3 Prawa spółdzielczego nie statuuje zasady, iż członkowie są współwłaścicielami nieruchomości spółdzielczych czy innych praw, a zawiera jedynie określenie majątku spółdzielczego traktowanego dawniej jako mienie społeczne, z ekonomicznego punktu widzenia.
W wyroku z dnia 9 lipca 2003 r. (III KK 334/02) Sąd Najwyższy uzupełnił powyższy pogląd, stwierdzając, że własność taka w rozumieniu przepisów prawa karnego jest własnością cudzą, a jej przedmiot jest cudzym mieniem, także dla członka spółdzielni.
Takie stanowisko podziela doktryna prawa spółdzielczego (vide A. Stefaniak, Prawo spółdzielcze. Komentarz i orzecznictwo, wyd. IV, 2001, s. 11-12).
Ustawa Prawo spółdzielcze określa organy spółdzielni oraz zawiera unormowanie dotyczące członkowstwa w spółdzielni i wynikających z niego praw i obowiązków członków. Zgodnie z jej art. 18 § 2 pkt 4 członkowi spółdzielni przysługuje prawo do żądania rozpatrzenia przez właściwe organy spółdzielni wniosków dotyczących jej działalności. Szczegółowe uregulowania w tym zakresie powinny wynikać ze statutu spółdzielni (art. 5).
Organami spółdzielni są: walne zgromadzenie, rada nadzorcza, zarząd oraz w tych przypadkach, kiedy walne zgromadzenie jest zastąpione przez zebranie przedstawicieli, zebrania grup członkowskich.
Najwyższym organem spółdzielni jest walne zgromadzenie, do któregowyłącznej właściwości zgodnie z art. 38 § 1 ustawy zastrzeżone są decyzje w istotnych kwestiach związanych z działalnością spółdzielni. Organ ten rozpatruje m.in. wnioski członków spółdzielni. Członkowie spółdzielni mają prawo aktywnego udziału w walnym zgromadzeniu oraz wpływania na podejmowane w formie uchwał decyzje.
Rada nadzorcza spółdzielni sprawuje kontrolę i nadzór nad jej działalnością (art. 44), natomiast jej bieżąca działalność i reprezentacja, zgodnie z art. 48 § 1, należy do zarządu.
Zgodnie z art. 67 ustawy działalność gospodarcza spółdzielni powinna być prowadzona na zasadach rachunku ekonomicznego przy zapewnieniu korzyści członkom spółdzielni. Za swoje zobowiązania spółdzielnia odpowiada całym majątkiem (art. 68 prawa spółdzielczego).
W świetle wskazanych przepisów członek spółdzielni może w drodze realizacji uprawnień przysługujących mu z tytułu tego członkostwa podejmować działania zmierzające do ochrony jego praw, jak również samej spółdzielni.
Szczegółowe unormowania dotyczące spółdzielczości mieszkaniowej zawarte są w ustawie z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, z późn. zm.).
Art. 4 powołanej ustawy określa zakres zobowiązań członków spółdzielni i innych osób z tytułu pokrywania kosztów związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości oraz inną jej statutową działalnością.
Zauważyć należy, że każdy z wymienionych wyżej organów spółdzielni, wykonując obowiązki i wykorzystując przyznane uprawnienia, powinien działać w granicach swojego umocowania, także w płaszczyźnie respektowania uprawnień członka spółdzielni. W przypadku naruszenia obowiązujących w tym zakresie procedur, ich charakter i skutek warunkował będzie określone konsekwencje formalnoprawne.
W sytuacji, gdy wynikiem określonego zachowania lub zaniechania będzie przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązku powodujące naruszenie prawnie chronionego interesu spółdzielni lub jej członka, w grę może wchodzić odpowiedzialność dyscyplinarna lub odszkodowawcza osób reprezentujących spółdzielnię, ale też naruszenie przepisu 231 Kodeksu karnego.
Działanie na szkodę interesu prywatnego członka spółdzielni wskazuje na możliwość jego pokrzywdzenia ze strony organów spółdzielni.
W kontekście przedstawionych uregulowań i poglądów rozważyć należy zagadnienia objęte zawartymi w interpelacji pytaniami szczegółowymi dotyczącymi uprawnień w postępowaniu karnym członka spółdzielni mieszkaniowej lub członka rady nadzorczej posiadającego spółdzielczy własnościowy tytuł do lokalu lub prawo własności lokalu, w przypadku gdy zarząd spółdzielni w wyniku niegospodarności wyrządził w jej majątku policzalną, znaczną szkodę.
Punktem wyjścia dla odpowiedzi na postawione pytania jest definicja pokrzywdzonego w postępowaniu karnym zawarta w art. 49 § 1 Kodeksu postępowania karnego (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 555, z późn. zm.). Przepis ten stanowi, że pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Zatem dla przyznania statusu pokrzywdzonego niezbędne jest ustalenie zarówno naruszenia lub zagrożenia przestępstwem dobra prawnego danej osoby fizycznej lub prawnej, jak i stosunku bezpośredniości pomiędzy przestępstwem a naruszeniem (zagrożeniem) tego dobra prawnego.
Doktryna i orzecznictwo wypowiadają się za wąską interpretacją powołanego przepisu, podnosząc materialny charakter zawartej w nim definicji pokrzywdzonego.
Podstawowe znaczenie dla prawidłowego ustalenia pokrzywdzonego ma każdorazowo wskazanie przedmiotu ochrony przepisu prawa karnego, którego znamiona wypełnia czyn będący przedmiotem postępowania.
Zagadnienie prawne, którego dotyczą pytania zawarte w interpelacji, związane jest z interpretacją art. 49 § 1 K.p.k. w odniesieniu do czynu określonego w niej ogólnie jako niegospodarność zarządu spółdzielni mieszkaniowej powodująca znaczną, policzalną szkodę.
Tak ogólny charakter informacji identyfikujących zdarzenie uniemożliwia sprecyzowanie znamion przestępnego zachowania członka zarządu spółdzielni mieszkaniowej, w wyniku którego dobro prawne zostało naruszone lub zagrożone. Okoliczność ta praktycznie uniemożliwia skonkretyzowanieprzedmiotu ochrony naruszonego przepisu prawa karnego, co w praktyce ma fundamentalne znaczenie dla określenia, na czyją szkodę przestępstwo zostało popełnione.
Użyte w interpelacji pojęcie niegospodarności wypełniać może znamiona rodzajowo różnych przestępstw, a tym samym występować może wielość dóbr prawnie chronionych.
W zasygnalizowanym zakresie należy wziąć pod uwagę przepisy prawa karnego materialnego zawarte w rozdziale XXXVI Kodeksu karnego (Dz. U. z 1997 Nr 88, poz. 553, z późn. zm.) obejmującym przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu (w szczególności przestępstwo nadużycia zaufania oraz oszustwo na stanowisku kierowniczym określone w art. 296 i 296a K.k.), a także przepisy karne zawarte w prawie spółdzielczym - przede wszystkim art. 267a, przewidującego odpowiedzialność karną osoby biorącej udział w tworzeniu spółdzielni, członka zarządu lub rady nadzorczej spółdzielni albo likwidatora za działanie na szkodę spółdzielni.
Szeroko rozumianym przedmiotem ochrony art. 267a prawa spółdzielczego są interesy spółdzielni, narażonej na szkodliwe dla niej działanie ze strony członków organów spółdzielni oraz szeroko rozumiana prawidłowość funkcjonowania spółdzielni.
Odwołując się do unormowań przytoczonej na wstępie ustawy Prawo spółdzielcze należy podnieść, że zgodnie z art. 11 tej ustawy spółdzielnia jest osobą prawną i z tego tytułu może rozporządzać majątkiem spółdzielczym.
Podkreślić ponownie należy, że spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu uprawnia do korzystania z lokalu oraz do rozporządzania tym prawem i jest związane z członkowstwem w spółdzielni, nie oznacza jednak prywatnej własności mienia tej spółdzielni. Majątkiem spółdzielczym może rozporządzać tylko spółdzielnia jako osoba prawna przez swoje statutowe organy.
Zwrócić należy uwagę, że zgodnie z art. 48 § 1 prawa spółdzielczego działalnością spółdzielni kieruje zarząd, który również reprezentuje ją na zewnątrz.
W przypadku natomiast nieprawidłowości stwierdzonych w działaniach zarządu w charakterze podmiotu reprezentującego interesy spółdzielni powinna wystąpić jej rada nadzorcza, która w myśl przepisu art. 44 prawa spółdzielczego sprawuje kontrolę i nadzór nad działalnością spółdzielni. Szczegółowe uprawnienia rady nadzorczej w tym zakresie określa przepis art. 46 § 1 pkt 2 powołanej ustawy.
Podejmowane przez zarząd spółdzielni mieszkaniowej niekorzystne działania inwestycyjne prowadzące do powstania strat w świetle przedstawionych okoliczności oceniać należy jako działania na szkodę samej spółdzielni, choć niewątpliwie w sposób pośredni rzutują one na sytuację jej członków.
Odnosząc się zatem do podstawowego pytania postawionego przez autora interpelacji dotyczącego przesłanek uzyskania statusu pokrzywdzonego, zauważyć należy, iż w przypadku szkody w majątku spółdzielni stanowiącej znamię czynu zabronionego status pokrzywdzonego przysługiwał będzie spółdzielni.
Uzyskanie takiego statusu przez członka spółdzielni mieszkaniowej posiadającego spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu możliwe będzie jedynie wówczas, gdy działanie przestępne stanowić będzie bezpośrednie naruszenie lub zagrożenie, także lub wyłącznie, jego dobra prawnego.
Pogląd taki uprawniony jest w świetle uchwały Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 1993 r., I KZP 6/93, w której uznano, że właściciel lokalu w budynku wielomieszkaniowym, administrowanym przez przedsiębiorstwo gospodarki mieszkaniowej, uzyskuje status pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, którego przedmiotem jest przestępne zawyżenie kosztów remontu wówczas, gdy koszty tego remontu mogą go obciążyć bezpośrednio (OSNKW 5-6/1993, poz. 28).
Zauważyć należy, że dopiero w przypadku spełnienia wymogów ustawowych określonych w art. 49 § 1 K.p.k. dany podmiot jako pokrzywdzony nabywa uprawnienia strony w postępowaniu karnym. Rolę procesową pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym określa przepis art. 299 § 1 K.p.k.
Konsekwencją posiadania statusu strony są przysługujące pokrzywdzonemu uprawnienia procesowe, wśród których do najistotniejszych należą: prawo do inicjatywy dowodowej określone w art. 315 § 1 K.p.k., prawo do ustanowienia i korzystania z pomocy pełnomocnika (art. 87 § 1 K.p.k.), udziału w czynnościach procesowych (art. 316 § 1 k.p.k.) i zaskarżania decyzji wydanych przez organ prowadzący postępowanie oraz podejmowanych czynność (art. 302 § 2 K.p.k., art. 30§ 1 i 3 K.p.k., art. 466 K.p.k.).
Zwrócić należy przy tym uwagę na korespondujące z powyższymi uprawnieniami zobowiązanie organu procesowego do poinformowania pokrzywdzonego o przysługujących mu uprawnieniach (art. 16 K.p.k.), zawiadamiania go o terminach czynności, w których jest uprawniony do wzięcia udziału (art. 117 K.p.k.), zawiadamiania o skierowaniu aktu oskarżenia (art. 334 § 2 K.p.k.) oraz obowiązek doręczania odpisów tych rozstrzygnięć, od których przysługują mu środki odwoławcze w zakresie wynikającym z art. 100 § 2 K.p.k.
W postępowaniu sądowym pokrzywdzony będzie mógł występować w charakterze strony procesowej, jeżeli skorzysta z uprawnienia do wstąpienia w sprawie z oskarżenia publicznego w prawa oskarżyciela posiłkowego (art. 53 k.p.k.) lub powoda cywilnego (art. 62 k.p.k.). Jego uprawnienia uzależnione są w tym wypadku od roli procesowej, w jakiej występuje. O ich zakresie jest informowany przez sąd.
Jeżeli natomiast pokrzywdzony nie korzysta w postępowaniu jurysdykcyjnym z możliwości występowania w roli strony procesowej, zakres jego aktywności w sposób precyzyjny określają przepisy Kodeksu postępowania karnego, przyznając m.in. uprawnienie do uczestnictwa w posiedzeniu w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania (art. 341 § 3 i 4 K.p.k.), skorzystania z możliwości zaskarżenia rozstrzygnięcia w przedmiocie dowodów rzeczowych w wyroku umarzającym postępowanie (art. 342 K.p.k. w zw. z art. 323 § 2 K.p.k.), złożenia apelacji od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie (art. 444 K.p.k.), udziału w posiedzeniu w przedmiocie skazania oskarżonego bez rozprawy (art. 343 § 5 K.p.k.), złożenia wniosku o nałożenie na oskarżonego na podstawie art. 46 K.k. obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem (art. 49a K.p.k.).
W świetle podniesionych okoliczności zauważyć należy, że problem ujęty w interpelacji, wyrażony pytaniem, kogo uznać należy za pokrzywdzonego działaniami zarządu spółdzielni, uniemożliwia udzielenie uniwersalnej odpowiedzi i wymaga każdorazowego rozstrzygnięcia w ramach okoliczności konkretnej sprawy w kontekście przesłanek określonych w art. 49 Kodeksu postępowania karnego.
Z wyrazami szacunku
Podsekretarz stanu
Zbigniew Wrona
Warszawa, dnia 25 czerwca 2009 r.
autor / źródło:
Stanisław Bartnik
