Działając w interesie publicznym, a także na rzecz osób pozostających w sporach ze spółdzielniami w zakresie rozliczeń kosztów ogrzewania informujemy, że zostało skierowanie zawiadomienie do prokuratury w związku z wydaniem przez Sąd Najwyższy zaskakującego wyroku uchylającego orzeczenia Sądu Apelacyjnego i Sądu Okręgowego w Białymstoku stwierdzające nieważność regulaminu rozliczania kosztów ogrzewania w spółdzielni mieszkaniowej.
Sprawa zasługuje na upublicznienie z uwagi na konieczność upomnienia się o praworządność oraz tragiczne losy powódek, które doprowadziły do sądowego unieważnienia regulaminu rozliczeń – Heleny Potentas i Nadziei Ulaniuk z Hajnówki.
Nadzieja Ulaniuk doznała udaru mózgu 8 sierpnia 2018 r. i stała się całkowicie niezdolna do czynności sądowych. Natomiast Helena Potentas umarła na raka 10 kwietnia 2021 roku. Niebawem po jej śmierci, 30 kwietnia 2021 r. SN wydał kontrowersyjny wyrok.
Szczególnie szokuje fakt, że "przywrócenie" rzekomej ważności regulaminu rozliczeń kosztów ogrzewania odbyło się po drugiej kasacji w tej samej sprawie i przy zamkniętym materiale dowodowym w obiektywnym rozumieniu wyłączającym jakiekolwiek podstawy do kwestionowania stanu faktycznego ustalonego przez sądy niższej instancji.
By lepiej poznać okoliczności wydania wyroku IV CSKP 25/21 przedstawiamy skrócone kalendarium wydarzeń.
W 2015 r. Helena Potentas i Nadzieja Ulaniuk wniosły do Sądu Okręgowego w Białymstoku powództwo o ustalenie nieważności uchwał rady nadzorczej Spółdzielni Mieszkaniowej w Hajnówce dotyczących regulaminu rozliczania kosztów ogrzewania w związku z rażącą sprzecznością z prawem przyjętych przez spółdzielnię zasad rozliczenia.
Powódki wskazały, że spółdzielnia działając wbrew ówczesnym wymaganiom art. 45a upe i art. 4 uosm zobowiązującym zarządcę do zapewnienia naliczania opłat na poziomie lokali odpowiadających rzeczywistemu zużyciu ciepła, narzuciła system rażąco łamiący wymienione normy ustawowe, poprzez:
- bardzo wysoki 50-procentowy udział podzielników w rozliczeniu – wiedząc, że nie mierzą one zużycia ciepła, a służą wyłącznie do wsparcia procesu podziału kosztu ogrzewania na lokale po spełnieniu łącznie kilku warunków;
- niezainstalowanie wymaganych przepisami dla budynków wielolokalowych termozaworów +16°C na grzejnikach lokalowych – co oprócz wyziębiania i degradacji budynków eskalowało błędy w dokonywanych rozliczeniach kosztów ogrzewania wskutek technicznego umożliwienia dla części użytkowników niepartycypowania w pokrywaniu kosztu odebranego ciepła;
- naliczanie dla osób odmawiających rozliczenia podzielnikowego karnej stawki opłaty za ogrzewanie stanowiącej 2-krotność przypadającego na lokal kosztu ogrzewania płaconego przez spółdzielnię dostawcy ciepła – mimo że nie zezwalał na to art. 45a upe i art. 4 uosm;
- częściowe wliczanie kosztu podgrzewu wody w rozliczenie kosztów ogrzewania wskutek czego pokrzywdzeni błędnym rozliczeniem podzielnikowym musieli dodatkowo zapłacić za podgrzanie wody w lokalach z zerowymi lub małymi wskazaniami na podzielnikach.
Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem I C 45/15 z 25 września 2015 r. uwzględnił pozew i unieważnił zaskarżone uchwały (plik pdf kopia wyroku I C 45/15). SM w Hajnówce odwołała się do Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, ale ten utrzymał w mocy unieważnienie uchwał rady nadzorczej (plik pdf kopia wyroku I ACa 1119/15).
Niezadowolone z rozstrzygnięcia władze SM złożyły skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego. SN uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego zwracając sprawę do SA w Białymstoku z dyspozycją uzupełnienia materiału dowodowego (plik pdf kopia wyroku uchylającego IV CSK 703/16).
Po przeprowadzeniu dodatkowego postępowania dowodowego (sporządzenie uzupełniającej opinii biegłego), Sąd Apelacyjny w Białymstoku po raz drugi utrzymał w mocy orzeczenie Sądu Okręgowego stwierdzające nieważność uchwał rady nadzorczej SM w Hajnówce (plik pdf kopia wyroku I ACa 1045/17).
Mimo całkowitego braku rzeczowych podstaw do skarżenia drugiego wyroku Sądu Apelacyjnego zarząd spółdzielni złożył drugą skargę kasacyjną. 30 kwietnia 2021 r. Sąd Najwyższy wyrokiem IV CSKP 25/21 niespodziewanie uwzględnił żądanie spółdzielni i uchylił wyrok Sądu Okręgowego w Białymstoku unieważniający sporne uchwały.
Zdumiewające rozstrzygnięcie SN nie zawiera jednak merytorycznego uzasadnienia uchylenia wyroku poza trzyzdaniowym odniesieniem się do art. 45a prawa energetycznego – ale w brzemieniu z roku 2016 r., czyli niemającym zastosowania w rozpatrywanej sprawie. Poniżej cytat z orzeczenia CSKP 25/21:
„..Przepis nie zawiera zaś bezwzględnego nakazu wyboru konkretnej metody, w brzmieniu obowiązującym w dacie podjęcia zaskarżonych uchwał nakazywał jedynie, by przyjęta metoda zapewniała zachowania energooszczędne (obecnie przepis tego warunku nie zawiera) i określał dalsze kryteria wyboru. Zaskarżone uchwały nie mogą być, wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego, uznane za bezwzględnie nieważne z tego jedynie powodu, że inna metoda rozliczeń mogła lepiej przybliżyć rzeczywiste koszty zużycia energii cieplnej. Brak więc podstaw do stwierdzenia ich nieważności w całości, ani w części, na podstawie art. 58 k.c…”
Zawiadamiający prokuraturę wskazali, że w ich ocenie sędziowie SN pominęli będący rzeczywistą podstawą orzekania art. 45a upe w brzemieniu z roku 2015, a powołali się na art. 45a, ale brzemieniu znowelizowanym w 2016 r. - czyli niemającym zastosowania przy rozpatrywaniu kasacji.
Ustawowa dyspozycja zawarta w art. 45a ust. 9 w brzmieniu z roku 2015 służąca za podstawę do wydania wyroków unieważniających regulamin, zastosowana przez Sąd Okręgowy i Sąd Apelacyjny w Białymstoku, wiązała spółdzielnię do łącznego spełnienia wszystkich niżej wymienionych wymagań, tj.:
- uwzględnienia współczynników wyrównawczych;
- zachowania prawidłowych warunków eksploatacji budynku określonych w odrębnych przepisach (czyli zapewnienie minimalnej temperatury +16°C w budynkach wielkololakowych wymaganej rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z roku 2002);
- stymulowania energooszczędnych zachowań;
- ustalania opłat w sposób odpowiadający zużyciu ciepła na ogrzewanie i przygotowanie ciepłej wody.
Niezachowanie podanych kryteriów na poziomie zapisów regulaminowych oraz konfiguracji instalacji w praktyce skutkowało skrajnie błędnym podziałem kosztów, a w wymiarze prawnym rażąco naruszającym art. 45a upe oraz zasady współżycia społecznego, co w rozumieniu art. 58 kc potwierdzało bezwzględną nieważność uchwał.
Fakt zaistnienia bezwzględnej nieważności i rażącej sprzeczności z normą art. 45a upe został szeroko udokumentowany w obszernym materiale dowodowym (dowody z indywidualnych rozliczeń oraz opinie biegłego), w którym w sposób niebudzący wątpliwości ustalono, że uchwalone przez spółdzielnię zasady rozliczeń wywoływały drastyczne dysproporcje w rozdziale opłat na lokale zmuszając część użytkowników do pokrywania kosztów ogrzewania innych lokali oraz tworzyły sytuację, że cena energii cieplnej dla poszczególnych lokali w bloku stawała się zmienna i niezwiązana z faktycznym zużyciem ciepła, mimo iż cena zakupu energii cieplnej od dostawcy nie ulegała zmianie.
Przykładowo wskutek niezainstalowania wymaganych przepisami zaworów +16°C posiadacze mieszkań położonych wewnątrz bryły bloku mogli w większym stopniu korzystać z ciepła pozapodzielnikowego (z przenikania między ścianami, ciepła z nieopomiarowanych łazienek, z nieopodzielnikowanych pionów grzewczych) całkowicie zakręcając zawory opodzielnikowanych grzejników i tym samym nie uczestnicząc w podziale 50% kosztów ogrzewania budynku.
Wytworzony błędnym regulaminem brak uczestnictwa w pokrywaniu kosztu ciepła faktycznie dostarczonego do lokali poza systemem podzielnikowym prowadził do obciążania opłatą za dostarczone ciepło innych użytkowników – tych z niezerowymi i w szczególności wyższymi wskazaniami na podzielnikach. Użytkownicy ci, oprócz pokrywania kosztów ogrzewania swoich lokali musieli zapłacić za ciepło dostarczone do mieszkań niepartycypujących w podziale wspomnianej podzielnikowej części kosztów, tj. 50% ogółu kosztów ogrzewania budynku. Przy niedopuszczalnie dużym udziale podzielników w rozliczeniu systemowe zmuszanie części użytkowników do pokrywania kosztów ogrzewania innych lokali przybierało monstrualne rozmiary generując opłaty stanowiące nawet kilkukrotność rzeczywistego średniego kosztu ogrzewania przypadającego na rozliczany lokal.
Oprócz dotkliwych bezprawnych dopłat narzucony system wywoływał daleko idące skutki ekonomiczne i społeczne. Użytkownicy mieszkań z obrzeża bryły bloku oraz ostatniopiętrowych należeli do grupy najbardziej zagrożonych bezpodstawnie wysokimi rachunkami za ogrzewanie oraz wyższymi kosztami utrzymania lokali. Skutkowało to dużą rynkową przeceną ich mieszkań np. w stosunku do lokali położonych wewnątrz bryły bloku. Z kolei w wymiarze społecznym przyjęty system rażąco zaprzeczał idei spółdzielczości, gdyż trwale antagonizował mieszkańców na poziomie każdego bloku wskutek nieadekwatnego do rzeczywistego zużycia podziału kosztów c.o. Dodatkową korzyścią dla zarządu spółdzielni były postępowania sądowe o zapłatę dopłat i możliwość eksmisyjnego przejmowania lokali od osób niebędących w stanie podołać naliczonym kosztom ogrzewania.
Postępowanie prowadzi Prokuratura Okręgowa w Warszawie. Zawiadamiający domagają się wyjaśnienia okoliczności przyjęcia do rozpatrywania drugiej kasacji w tej samej sprawie przy niezmienionym stanie faktycznym oraz prokuratorskiej oceny dopuszczalności zastosowania art. 45a upe w brzmieniu z 2016 r. do stanu prawnego obowiązującego w 2015 r., w dacie sądowego unieważnienia uchwał. Ponadto w zakresie cywilnym wnioskują o wyeliminowanie wyroku z obrotu prawnego jako stanowiącego rażącą obrazę prawa wskutek postawienia interesu zarządu spółdzielni ponad ustawą prawo energetyczne, kodeksem cywilnym oraz podmiotowymi prawami zrzeszonych w spółdzielni właścicieli lokali współwłaścicieli majątku.
Utrzymanie wyroku byłoby niebezpiecznym precedensem zachęcającym do instrumentalnego wykorzystywania uprawnień kosztem norm ustawowych i obowiązującego porządku prawnego. Niepokój zawiadamiających budzą też informacje o zaangażowaniu politycznym składu orzekającego co w ich ocenie stoi w sprzeczności z prawem o ustroju sądów.
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
https://www.rp.pl/sady-i-trybunaly/art315991-sedziowie-sn-sprzeciwiaja-sie-szykanom-wobec-prokuratorow-i-sedziow
SSN Anna Owczarek
https://niezalezna.pl/232913-kogo-broni-nadzwyczajna-kasta-zyciorys-sedzi-anny-owczarek-nie-pozostawia-watpliwosci
SSN Krzysztof Strzelczyk
https://konstytucyjny.pl/juz-98-sedziow-sn-sprzeciwia-sie-szykanom-wobec-prokuratorow-i-sedziow-oraz-funkcjonowaniu-izby-dyscyplinarnej/
