Przed Sądem Okręgowym w Białymstoku od 2011 roku toczy się proces o stwierdzenie nieważności uchwały rady nadzorczej spółdzielni Słoneczny Stok (uchwała 19/2011, sygn. akt I C 1747/11).
Postępowanie, choć bez udziału mediów, wywołuje duże emocje w spółdzielni włącznie z publikowaniem przez jej władze informacji dotyczących wniosku o wyłączenie sędzi z sugestią „o kolejnej porażce S. Bartnika w sądzie” (warto nadmienić, że wniosek o wyłączenie sędzi został złożony zgodnie prawem na podstawie art. 49 kpc w związku z naruszaniem art. 157 kpc).
Powództwo jest zasadne z uwagi na interes społeczny. Jego uwzględnienie byłoby korzystne dla mieszkańców spółdzielni szczególnie ze względu na możliwość anulowania podwyżek i zniesienia krzywdzącego systemu naliczania opłat.
W związku z aktywnością władz spółdzielni konieczne jest omówienie meritum toczącego się postępowania. Przedmiotem zaskarżenia jest uchwała rady nadzorczej nr 19/2011, w której przyjęto niezgodne z prawem zasady naliczania opłat oraz bezpodstawnie narzucono wyższe stawki.
Roszczenie pozwu w początkowej fazie dotyczyło uchylenia uchwały na podstawie prawa spółdzielczego, ale ze względu na okoliczność, że sędzia rozpatrująca sprawę nie uznaje prawa do zaskarżenia uchwały rady nadzorczej na drodze sądowej w trybie uchylenia, zmodyfikowałem powództwo wnosząc o ustalenie nieważności uchwały 19/2011 na zasadach ogólnych, tj. na podstawie art. 189 kpc.
Wniosłem o stwierdzenie nieważności elementów uchwały wskazywanych jako sprzeczne z prawem. Nieważność niżej omówionych części uchwały 19/2011 wynika ze sprzeczności z art. 4, art. 1 ust. 11 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych (dalej u.s.m.), art. 45a ustawy prawo energetyczne oraz podlega dyspozycjom art. 58 kodeksu cywilnego.
Znowelizowana ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych nakazuje rozliczanie przychodów i kosztów nieruchomościami. Zgodnie z art. 4 ust. 41 zobowiązuje do kalkulowania stawek i naliczania opłat w obrębie poszczególnych nieruchomości, adekwatnie do ponoszonych kosztów. Oznacza to, że niedopuszczalne są globalne stawki uchwalone dla całej spółdzielni. Dodatkowo, w celu przeciwdziałania nadużyciom, ustawodawca zobowiązał spółdzielnie do sporządzania pisemnego uzasadniania każdej zmiany wysokości opłat (art. 4 ust. 7).
Z kolei w zakresie ustawy prawo energetyczne, artykuł 45a nakłada na zarządcę obowiązek stosowania systemów rozliczeń gwarantujących naliczanie opłat adekwatnych do kosztu faktycznie zużytej energii cieplnej oraz stymulowania energooszczędnych zachowań.
Ponadto w niniejszym postępowaniu ma zastosowanie artykuł 58 kodeksu cywilnego ze względu na powództwo w trybie art. 189 kpc. Art. 58 kc wskazuje m.in. definicję nieważności czynności prawnej i odnosi się do naruszania zasad współżycia społecznego.
§ 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
§ 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
§ 3. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.
Poniżej uszczegółowienie zakresu sprzeczności z prawem uchwały 19/2011:
- uchwała nie zawiera kalkulacji stawek w podziale na nieruchomości w zakresie: stawki opłaty eksploatacyjnej, stawki, funduszu remontowego, stawki ryczałtu za ogrzewanie, stawki opłaty za gaz, serwis wind;
- uchwała nie zawiera pisemnego uzasadnienia zasadności zmiany stawek (podstawy podwyższenia opłat) z podziałem na nieruchomości;
- w uchwale przyjęto globalne stawki opłaty eksploatacyjnej, kosztu gazu, funduszu remontowego, ryczałtu za ogrzewanie,
- w uchwale uznaniowo zróżnicowano jedynie poziom opłaty eksploatacyjnej dla lokali użytkowych i mieszkalnych choć nie zezwala na to art. 1 ust. 11, art. 4 ust. 1, ust. 11. ust. 2, ust. 4 u.s.m. i nie wynika to z rachunku kosztów;
- w uchwale przyjęto zasadę naliczania opłaty za odbiór odpadów w zależności od powierzchni lokali, a nie w oparciu o faktyczne koszty wywozu śmieci występujące w poszczególnych nieruchomościach, wynikające z rzeczywistych ilości odbieranych odpadów – naruszenie art. 4 ust. 1, ust. 11, ust. 2, ust. 4, ust. 41 u.s.m.;
- w uchwale uznaniowo zróżnicowano koszt odbioru odpadów dla lokali użytkowych i mieszkalnych, choć nie wynika to z faktycznych kosztów, bo jak wyjaśnia pełnomocnik spółdzielni, nie prowadzi się ewidencji ilości odpadów na poziomie nieruchomości (ciekawostką jest, że ostatnia podwyżka stawki za odbiór śmieci z 0,28 zł na 0,39 zł/m2 nie objęła lokali użytkowych) - przyjęty uchwałą system narusza art. 1 ust. 11, art. 4 ust. 1, ust. 11, ust. 2, ust. 4 u.s.m., art. 58 kc;
- w uchwale zwolniono grupę użytkowników z opłat za odbiór śmieci przyjmując jako kryterium położenie lokali - naruszenie art. 4 u.s.m., art. 58 kc;
- w uchwale ujednolicono w skali całej spółdzielni ryczałt za ogrzewanie choć zabrania tego art. 4 u.s.m., art. 45a ust. 4 prawa energetycznego - przy zróżnicowaniu stanu technicznego budynków w poszczególnych nieruchomościach ujednolicenie stawki skutkuje niesprawiedliwym podziałem kosztów ogrzewania obciążającym użytkowników lokali opomiarowanych;
- ujednolicenie i globalizacja stawek opłat powoduje nierówne traktowanie członków spółdzielni i niesprawiedliwy podział kosztów - nałożone uchwałą opłaty nie odpowiadają rzeczywistym kosztom przypadającym na poszczególne lokale w obrębie nieruchomości;
- niezasadne podwyższenie dla lokali mieszkalnych opłaty eksploatacyjnej z 1,70 zł/m2 p.u. do 1,76 zł/m2 w sytuacji, gdy koszt zarządu wolnorynkowego kształtuje się w przedziale 0,80 - 1,10 zł/m2 - naruszenie art. 1 ust. 11 u.s.m., art. 1 prawa spółdzielczego, art. 58 § 2 kc;
- niezasadne narzucanie opłaty 0,28 zł/m2 za eksploatację wind, gdy stawka wolnorynkowa wynosi 0,10-0,20 zł/m2 - naruszenie art. 1 ust. 11 u.s.m., art. 1 prawa spółdzielczego, art. 58 § 2 kc;
- naruszenie zasady równości członków poprzez pobieranie opłat za odbiór odpadów w systemie: stawka (0,28 zł) x metraż lokalu (zastąpienie opłaty od osoby kwotą naliczoną z metrażu powierzchni oczynszowanej;
- wprowadzony system niezasadnie obciąża finansowo gospodarstwa domowe mniejsze niż 3-osobowe i zarazem częściowo zwalnia z opłat gospodarstwa złożone z 4 i więcej osób, ponieważ koszt odbioru odpadów wytworzonych w dużych gospodarstwach przymusowo pokrywają gospodarstwa jedno i dwuosobowe. Narzucony uchwałą system jest krzywdzący dla części spółdzielców SM Słoneczny Stok i sprzeczny z prawem w rozumieniu art. 58 § 2 kc.
Podsumowując informacje o zakresie powództwa warto odnieść się do szczególnie ciekawych elementów tego postępowania. W spornej uchwale jako zasadę naliczania opłat przyjęto uznaniowe zróżnicowanie stawek dla lokali mieszkalnych i dopuszczonych do działalności gospodarczej. Dla lokali mieszkalnych (również możliwa rejestracja działalności gospodarczej) uchwalono opłatę eksploatacyjną w stawce 1,76 zł/m2 p.u., a dla lokali użytkowych zatwierdzono opłatę eksploatacyjną 3,43 zł/m2 p.u. Tego rodzaju praktyk (gdy wyższe opłaty nie wynikają z faktycznie ponoszonych kosztów) oczywiście zabrania ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych. Ustawowy zakaz znajduje potwierdzenie w orzeczeniach Sądu Najwyższego, np. w uchwale II CSK 439/06.
Innym spektakularnym elementem sprawy I C 1747/11 jest globalizacja ryczałtu za ogrzewanie.Na poziomie całej spółdzielni uchwalono jednakową stawkę 4,92 zł netto za m2 (6 zł brutto przy stawce 22% i 6,05 zł brutto przy 23% VAT) nie zważając na ustawę o spółdzielniach mieszkaniowych, prawo energetyczne ani zasady współżycia społecznego. Globalizacja ryczałtu i nierozliczanie kosztów ogrzewania na poziomie nieruchomości (budynków) prowadzi do prawdziwych kuriozów. W niektórych nieruchomościach globalny ryczałt, staje się znacznie tańszy od rzeczywistych kosztów ogrzewania wyliczonych przez spółdzielnię dla lokali opomiarowanych (ryczałt kalkulowany na poziomie nieruchomości co do zasady powinien być krotnością średniorocznego kosztu ogrzewania). Stan ten zachęca do nieograniczonego i nieekonomicznego używania ogrzewania przez użytkowników korzystających z taniego ryczałtu – w praktyce na koszt lokali opomiarowanych. Inną osobliwością systemu rozliczania c.o. jest przykład nieruchomości Upalna 1A, w której – jak się okazuje - dodatkowo stosowano specjalny super tani ryczałt – tylko 2 zł za m2 powierzchni przy globalnej stawce 6 zł/m2. (białostocki sąd prawomocnie orzekł o konieczności rozliczania kosztów nieruchomościami)
Kolejną wywołującą ogromne emocje kwestią jest uchwalenie naliczania opłaty za odbiór odpadów nie od osoby, a od metra kwadratowego oczynszowanej powierzchni. Ta bardzo wygodna dla zarządu pod względem łatwości rozliczeń metoda, systemowo krzywdzi mniejsze gospodarstwa domowe zmuszając je do finansowania odbioru śmieci od gospodarstw wieloosobowych. W sensie prawnym uchwalony system narusza art. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych i art. 58 § 2 kodeksu cywilnego.
Mimo iż z pozoru wydaje się, że w sprawie I C 1747/11 sąd bez wahania powinien stwierdzić nieważność uchwały w obliczu tak wielu naruszeń prawa oraz w świetle przytoczonych orzeczeń, to jednak w realiach Białegostoku jest mało prawdopodobne aby do tego doszło. Ewentualne ustalenie nieważności uchwały 19/2011 spowodowałoby bardzo poważne skutki włącznie z obowiązkiem korygowania rozliczeń i dokonywania zwrotów niezasadnie pobranych opłat. Uwzględnienie powództwa zaszkodziłoby więc zarządowi spółdzielni, a przy okazji ośmieliło innych członków białostockiej postkomunistycznej spółdzielczości do upominania się o swoje prawa.
Stanisław Bartnik
